Γενικά

     Το Ταγκό δεν είναι ένα είδος χορού, είναι ένα είδος τέχνης, είναι τέχνη από μόνο του.
Υπάρχει ταγκό μουσική, ταγκό ποίηση και ταγκό χορός.

    Το ταγκό, η ιστορία του και η φιλοσοφία του αποτελεί Μνημείο Προφορικής και Άυλης Κληρονομιάς της UNESCO.
Παγκόσμια Ημέρα του Tango είναι η 11η Δεκεμβρίου.

Ετυμολογία του Όρου

Η λέξη ταγκό είναι άγνωστης προέλευσης, κανείς δε μπορεί να εξηγήσει με ακρίβεια την έννοια και την προέλευση της λέξης και έχει τόσες έννοιες που καθιστούν δύσκολη την ανακάλυψη της πραγματικής ετυμηγορίας της:
1. Μέρος όπου αρμέγονται οι αγελάδες ή πωλείται το γάλα.
2. Μέρος όπου οι Αφρικανοί παίζουν ή χορεύουν.
3. Μέρος όπου οι Αφρικανοί σκλάβοι διαλέγονταν πριν φορτωθούν στα καράβια. (Σκλαβοπάζαρο)
4. mtango, στα Αφρικανικά σημαίνει κύκλος, περίφραξη.
5. shangó, ο Θεός των κεραυνών στη Μυθυλογία των Yoruba, Νιγηρία.
6. Αποικίες των Ιησουϊτών μοναχών, κάτι σαν πανδοχείο.
7. Όργανο κρουστών και ο χορός που συνοδεύει το κτύπημα του.
8. Τσιγγάνικος ή Ανδαλουσιανός χορός.
Μια άλλη ερμηνεία αποδίδει στο ταγκό την ονομασία του από την πορτογαλική λέξη tangere δηλαδή “αγγίζω ή ακουμπάω’’, λέξη η οποία συμβαδίζει και με τη στάση και την επαφή των σωμάτων των χορευτών κατά τη διάρκεια του χορού, ενισχύοντας την άποψη του ότι ταγκό σημαίνει “κλειστή θέση’’ ή ‘’επιφυλακτική κίνηση στο έδαφος’’
Προσπάθεια ερμηνείας του όρου γίνεται και στο λεξικό της ισπανικής Βασιλικής Ακαδημίας των γραμμάτων στην οποία το ταγκό συνδέεται:
• Έκδοση 1803 με τον όρο tangir ο οποίος αναφερόταν σε αφρικανικούς χορούς.
• Έκδοση 1889, με την αναφορά του ως “εορτασμό και χορό των Αφρικανών ή των ατόμων που ανήκουν στις χαμηλότερες κοινωνικές και οικονομικές τάξεις της Αμερική (ισπανόφωνες περιοχές κάτω από τον Καναδά και τις ΗΠΑ)”.
• Έκδοση 1925, με την αναφορά του ως “χορού της υψηλής κοινωνίας που έφτασε στην Αμερική στις αρχές του αιώνα”.

Ιστορικό

Όπως δύσκολη είναι η ετυμολογία της λέξης ταγκό, το ίδιο συμβαίνει και με την γέννηση του. H βασική αιτία έλλειψης καταγεγραμμένων στοιχείων για το ταγκό, είναι πως δημιουργήθηκε από απλούς, φτωχούς ανθρώπους χωρίς κοινωνικά και πολιτικά αξιώματα για να τους καταγράψει η ιστορία.
H πρόσμιξη της κουλτούρας των πρώτων Ισπανών αποίκων, με την κουλτούρα των Gaucho και των ιθαγενών, που ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στις αγροτικές περιοχές της Αργεντινής και της Ουρουγουάης, με τους Αφρικανικούς ρυθμούς / χορούς (Candombe) οδηγούν στην γέννηση της Milonga, δηλαδή την πρώτη μορφή Tango.
Στην πρώιμη μορφή του ο χορός εκτελείται χωρίς σωματική επαφή (σόλο) και έτσι γίνεται κοινωνικά αποδεκτός. Ήταν παραδοσιακός χορός που χορευόταν στις αγροτικές περιοχές και τις επαρχίες της Αργεντινής και της Ουρουγουάης σε αργό ρυθμό (σε αντίθεση με τον γρήγορο ρυθμό που έχει σήμερα), ενώ γίνεται δημοφιλής στα μέσα της δεκαετίας του 1840.
Εμφανίστηκε αρχικά στην περιοχή του Rio de la Plata στο Buenos Aires, ως τραγούδι και προήλθε από το (προγενέστερο) στιλ τραγουδιού Payada de Contrapunto.
Οι χοροί Habanera και Andalusan φτάνουν μέσω των μεταναστών στην Αργεντινή (19ος αι.), επηρεάζοντας σε μεγάλο βαθμό τα χορευτικά δεδομένα της χώρας. Πολλά στοιχεία τους σε συνδυασμό με στοιχεία της Milonga και των Αφροαργεντινών χορών δημιουργούν έναν καινούργιο χορό που ονομάζεται ταγκό. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Χρήστος Λούκος στο περιοδικό Tango Nuestro στο άρθρο του “Κοινωνική Ιστορία του Tango Argentino”, πρόκειται για το αποτέλεσμα πολλών προσμίξεων, μεταξύ των όποιων οι σπουδαιότερες φαίνεται ότι είναι ο ισπανό κουβανέζικος ρυθμός “habanera”, η “milonga” της αργεντινής υπαίθρου (Πάμπα) και ο νέγρικος χορός “catombe”.
Ίσως η πιο αυθεντική του μορφή τοποθετείται περί το 1850 και εντεύθεν, με τις απαρχές της μετανάστευσης προς την Αργεντινή. Οι νέοι επισκέπτες ξεπερνούσαν τον ντόπιο πληθυσμό του Μπουένος Άιρες. Γερμανοί, Ισπανοί, Ιταλοί, Εβραίοι κι όχι μόνο, έφερναν μαζί τους χορούς, μουσικές και στίχους που δημιουργούσαν σταδιακά ένα νέο κράμα πολιτισμού το οποίο άρχιζε να αφομοιώνεται και να γίνεται ντόπια κουλτούρα.
Οι μετανάστες που κατέκλυζαν την πρωτεύουσα, επιβίωναν κάτω από άσχημες συνθήκες στις εργατικές κατοικίες της εποχής. Εργάζονταν πολλές ώρες, συνωστίζονταν αρκετοί σε ένα και μόνο δωμάτιο, διασκέδαζαν με ένα ποτό σε μπαρ. Οπλοφορούσαν και ασκούσαν παράνομο έλεγχο στις συνοικίες. Οι “compadrones” (κουμπάροι, σαν τους δικούς μας ρεμπέτες) όπως λέγονταν, ήταν οι πρώτοι που χόρεψαν το ταγκό στο λιμάνι μεταξύ τους, με κινήσεις που θύμιζαν περισσότερο πάλη. Μετά από χρόνια αυτή η τύποις μάχη γινόταν ως αναπαράσταση διεκδίκησης μίας γυναίκας μεταξύ δύο ανδρών. Στην ύπαιθρο χορευόταν από τους “gauchos” (Αργεντινούς cowboys).
Οι ανώτερες κοινωνικά τάξεις της Αργεντινής υιοθετούν τον τύπο χορού, “Tango Habanera” που δημιουργείται από την μίξη του χορού “Habanera” και του “Andalusan Tango”. Ήταν από τους πρώτους τύπους Tango και γνώρισε μεγάλη ακμή από το 1883 μέχρι το 1900 περίπου. Το κοινό στοιχείο του με την “Milonga” ήταν οι Αφρικάνικες επιρροές των λυγισμένων ποδιών.
Το πρώτο κομμάτι μουσικής που εκδόθηκε με την ονομασία “Tango” εμφανίζεται το 1857 με τίτλο “Toma Mate, che”.
Το ταγκό ξεκινά ως χορός μεταξύ δύο αντρών, χωρίς να κρατιούνται στην κλασική θέση ζευγαριού, αλλά να έρχονται σε σωματική επαφή χορεύοντας μια συμβολική αναπαράσταση μάχης, η οποία πολλές φορές κατέληγε σε πραγματική μάχη. Ο τύπος αυτός ονομάστηκε “The Tango of the Compadron”. Χάρη στις Ισπανικές επιρροές και του Flamenco ο χορός μπορούσε να εκτελείται και από έναν άντρα σε σόλο.
Ο χορός αναπτύσσεται στις αγροτικές περιοχές, στις φτωχές συνοικίες των μεταναστών, στους οίκους ανοχής, στα καφέ και στα ποτοπωλεία της χαμηλής τάξης του Buenos Aires και του Montevideo της Ουρουγουάης.
Οι φήμες για την παρουσία του συγκεκριμένου χορού στους οίκους ανοχής είναι ανακριβείς. Οι ιερόδουλες δεν είχαν το χρόνο να χορεύουν καθώς γενικότερα οι γυναίκες της Αργεντινής ήταν πληθυσμιακά λιγότερες, πόσο μάλλον εκείνες του επαγγέλματος. Μάλιστα οι άντρες που τις περίμεναν, χόρευαν μεταξύ τους για να περάσει η ώρα ώσπου να έρθει η σειρά τους. Πολύ αργότερα χόρευαν σε κάποια καμπαρέ, όμως εκείνο το ταγκό απέχει πολύ από την σημερινή του εκδοχή.
Αρχικά το Tango εμφανίζεται ως αναπαράσταση της σχέσης μεταξύ της πόρνης και του προαγωγού της. Τα πρώτα τραγούδια Tango αναφέρονται σε πραγματικούς χαρακτήρες από τον κόσμο της πορνείας και του υπόκοσμου της εποχής. Αργότερα προστίθενται θέματα που αναφέρονται στην αγάπη, τον χωρισμό και την νοσταλγία της πατρίδας και των αγαπημένων προσώπων.
Το Tango όμως δεν αντιπροσώπευε μόνο μια ερωτική χορογραφία μεταξύ του άντρα και της γυναίκας, αλλά χορευόταν και από ζευγάρι αντρών αναπαριστώντας την πάλη για την διεκδίκηση μιας γυναίκας. Το θέμα ολοκληρωνόταν με τον εικονικό θάνατο ενός από τους δύο διεκδικητές.
Στην Αμερική ο χορός παρουσιάζεται για πρώτη φορά από τα άρθρα του Charles Durang το 1857. Το χορευτικό ζευγάρι Castles επιδιώκει την παρουσίαση του χορού σε μεγάλη κλίμακα αν και το πιθανότερο είναι να έγινε από τον ανταγωνιστή τους χορευτή Maurice Mouvet με το “Tango American”.
Πολλοί χορευτές δημιουργούν διαφορετικές μορφές ή κινήσεις του χορού για να διεκδικήσουν την πατρότητα του Tango και την “καινοτομία”. Έτσι εμφανίζονται καινούργια στυλ όπως τα:
• Yale Tango
• Newman Tango
• Bresilien Tango
• Castle’s Open Tango
• Maurice Tango
• French Tango
• Tango American
• La Rumba
και πολλά άλλα.
Oι πρώτες μαρτυρίες της παρουσίας του χορού στην Ευρώπη χρονολογούνται στις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ου αιώνα. Ο χορός φτάνει στην Γαλλία από το λιμάνι της Μασσαλίας όπου οι Αργεντινοί ναυτικοί το χορεύουν με γυναίκες της περιοχής.
Το 1902 στο Παρίσι, υπήρχαν 100 σχολεία που δίδασκαν ταγκό, και μια δεκαετία αργότερα, ο χορός κατακτά την κορυφή της Ευρώπης, επισκιάζοντας παραδοσιακούς χορούς όπως το Βάλς κ.α. Επίσης εμφανίζεται σε καλλιτεχνική σκηνή της Monmartre το 1909. Την ίδια περίοδο στην Αργεντινή δημιουργούνται ακαδημίες και αίθουσες χορού ταγκό.
Το 1913 στο Waldorf Hotel του Λονδίνου οργανώνονται τα Tango teas (εκδηλώσεις κατά την διάρκεια των οποίων σερβίρεται τσάι και ακολουθεί χορός). Όλη η Ευρώπη ζει στους ρυθμούς του ταγκό. Μέσα στις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ου αιώνα το ταγκό “σαρώνει” τη Γαλλία, κυριαρχώντας σε όλα τα προγράμματα των καμπαρέ και των θεάτρων του Παρισιού.
To 1921 ο κινηματογράφος του Hollywood, θα δώσει στο ταγκό την μεγαλύτερη στιγμή της ιστορίας του, με την ταινία «The four horsemen of the apocalypse» εκτινάσσοντας την δημοτικότητα του χορού στα ύψη.
Το 1922 στην Αγγλία δημιουργείται η πρώτη αγωνιστική μορφή του Ballroom Tango με την ονομασία English Tango. Οι Άγγλοι επιμένουν σε αυτή την μορφή απαιτώντας ικανότητες υψηλού χορευτικού επιπέδου για όποιον το επιχειρήσει. Αντίθετα στην Αμερική επιδίδονται στην κοινωνική μορφή του χορού (Ballroom Tango) δίνοντας έμφαση στην διεύθυνση και ακολουθία των παρτενέρ. Αυτός ο διαφορετικός προσανατολισμός των δύο μεγάλων κατηγοριών International & American Style, θα τις οδηγήσει σε διαφορές μεταξύ τους όσο αφορά την τεχνική και τον τρόπο παρουσίασης του χορού. Με τον καιρό οι δύο κατηγορίες θα ανταλλάξουν στοιχεία μειώνοντας τις μεταξύ τους διαφορές.
Τη δεκαετία του 1940, ο χορός περνά τη χρυσή του εποχή. Οι άρρενες ένιωθαν απίστευτη μοναξιά μακριά από τις πατρίδες τους και όντες περισσότεροι έψαχναν τη μία και μοναδική γυναίκα που θα στεκόταν για πάντα δίπλα τους. Όσο φτωχοί κι αν ήταν, κάθε μέρα έπλεναν το παλιό τους κουστούμι, έβαζαν μπριγιαντίνη στα μαλλιά, λουστράριζαν τα παπούτσια τους και πήγαιναν στις χοροεσπερίδες, γνωστές ως μιλόνγκες. Εκεί δεν είχε σημασία η καταγωγή ή η κοινωνική θέση, αλλά η σωστή συμπεριφορά και χορευτική δεινότητα.
Δε μάθαιναν να χορεύουν με ντάμες, αλλά με άντρες και έπρεπε να περάσουν τρία έως πέντε έτη για να εμφανιστούν στην πρώτη τους μιλόνγκα. Θεωρείτο ανεπίτρεπτο να τα θαλασσώσουν, ενώ αν δεν τα πήγαιναν καλά την πρώτη φορά, επέστρεφαν ξανά στην πρακτική τους εξάσκηση για αρκετούς μήνες. Η ντάμα ήταν το στολίδι τους, η γυναίκα που θα τους συντρόφευε για μία ζωή, γι’ αυτό θα έπρεπε να την σέβονται.
Τα πρώτα τραγούδια ταγκό σχετίζονταν με τον υπόκοσμο. Αργότερα με τον έρωτα ή την απογοήτευση από αυτόν, με την αγάπη, τις χαμένες πατρίδες, τα λατρεμένα πρόσωπα που δεν θα αντικρίζονταν ποτέ ξανά. Οι συνθέτες, οι στιχουργοί – ποιητές και οι ερμηνευτές των δεκαετιών αποτελούν αυτοτελή μελέτη που δεν θα μπορούσε να παρουσιαστεί εκτενώς στο παρόν κείμενο, όμως οφείλουμε να επισημάνουμε πως καθόρισαν με τον τρόπο τους τη φιλοσοφία και τα διάφορα στυλ του χορού αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι του.
Το ταγκό πέρασε από σαράντα κύματα. Ταξίδεψε πέρα από τον Ατλαντικό, στην Ευρώπη, κατακρεουργήθηκε, παραποιήθηκε μα πάνω από όλα λατρεύτηκε.
Στην Αργεντινή υπήρξαν δεκαετίες που το απέκρουσαν οι πολιτικές συνθήκες (μεταπερονική εποχή), η μόδα (ροκ εν ρολ) ή τα νέα ήθη. Τότε χορευόταν κρυφά, γι’ αυτό και γνωρίζουμε λίγα για το τι πραγματικά συνέβαινε.
Για ολόκληρα χρόνια παραγκωνιζόταν, ειδικά όταν έγραφε μουσική ο Astor Piazolla, ο οποίος αναδόμησε εκ νέου το μουσικό αλλά και το χορευτικό ταγκό, παρότι η πρόθεση του ήταν να γράψει εξολοκλήρου ακουστική μουσική που δεν προοριζόταν για χορογραφία. Εν τέλει οι χορευτές τον αγάπησαν και χρησιμοποίησαν τις μελωδίες του σε σόου.
Οι άνθρωποι που έζησαν την ακμή και την παρακμή του, φοβούνταν να μιλήσουν γι’ αυτό στα βαθιά τους γεράματα. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ο χορός αναμορφώνεται και προσαρμόζεται ανάλογα με τις συνθήκες. Αλλιώς στη σκηνή, αλλιώς στις χοροεσπερίδες (milongas), αλλιώς στα μαθήματα. Δεν παύει όμως να χάνει το μυστήριο και τη μαγεία του, αφού βασίζεται πάντα στον αυτοσχεδιασμό μα πάνω από όλα στην επικοινωνία μεταξύ δύο ανθρώπων.
Έχει χυθεί πολύ μελάνι για το ρόλο του άντρα και της γυναίκας στο χορό, που ευλόγως δεν μένει ανέπαφος από τις κοινωνικές αντιλήψεις και καταβολές. Λίγο η σεξουαλική απελευθέρωση, λίγο η μάστιγα του ναρκισσισμού, συχνά δεν υπάρχει σεβασμός και συνεργασία μεταξύ των χορευτών. Κατά γενική ομολογία και για να υπάρξει σύμπνοια, πρέπει να κατανοηθεί από τις εκατέρωθεν πλευρές πως ο άντρας οδηγεί, αλλά όχι αυταρχικά, η γυναίκα ακολουθεί, αλλά όχι παθητικά. Το αρσενικό ανοίγει έναν δρόμο και το θηλυκό τον στρώνει με λουλούδια, σε μία “συνομιλία” όπου ο καθένας κρατά την προσωπικότητα του, συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλο, γενόμενοι τελικά κι δυο μία καρδιά και ένας νους που χορεύει στο “caminito” (δρομάκι) της ζωής.

Τύποι Ταγκό

Υπάρχει μια ποικιλία ειδών ταγκό. Υπάρχει επίσης ποικιλία από ταγκό ρυθμούς οι οποίοι απαιτούν αλλαγές στο σώμα και την κίνηση στη σχέση μεταξύ των χορευτών.
Στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, όταν η πλειοψηφία των ανθρώπων ακούν τη λέξη ταγκό φαντάζονται μια χολιγουντιανή σκηνή ενός ζευγαριού το οποίο προχωράει σε μια στάση περιπάτου.
Οι χορευτές των σχολών, οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι με το διεθνές (international-competitive) ταγκό, φαντάζονται ότι το ταγκό δημιουργήθηκε στην Αγγλία ή στη πιο στυλιζαρισμένη του μορφή στην Αμερική (ballroom tango).
Οι Αργεντίνοι χορευτές φαντάζονται με τη σειρά τους τεχνοτροπίες ταγκό όπως:
• Αpilado
• Tango Nuevo
• Tango salon
• Milonga
• Tango waltz
• Kandombe
Το Αργεντίνικο ταγκό είναι ένας πολύπλοκος κοινωνικός χορός με πρακτικά αμέτρητες πιθανότητες αυτοσχεδίασης.
Στο αντίποδα το Αμερικάνικο ή Διεθνές ταγκό έχει συγκεκριμένα μαθήματα και οι χορευτές μαθαίνουν συγκεκριμένα βήματα και συνδυασμούς για τους διαγωνισμούς.
Το Αργεντίνικο ταγκό είναι ένας κοινωνικός χορός αυτοσχεδιασμού στον οποίο ο οδηγός (άνδρας) είναι υπεύθυνος για να γνωρίζει και να φαντασιώνεται κάθε βήμα και να το μεταδίδει στην ακόλουθο του (γυναίκα). Θα πρέπει συνεχώς να κρατά επαφή και να αφουγκράζεται την παρτενέρ του. Ο ηγέτης πρέπει να το κάνει με αυτοπεποίθηση, με σαφήνεια και κυρίως μουσικά κατά την πλοήγηση σε μια κατάμεστη πίστα.
Εάν χρειαστεί θα πρέπει να σταματήσει την κίνηση που έχει ξεκινήσει, ώστε να προστατεύσει την κυρία από τραυματισμό.
Από την άλλη πλευρά, η κυρία στο ταγκό επικεντρώνεται αποκλειστικά και εξ ολοκλήρου στο να ακολουθεί και να αντιδρά μετακινώντας τα πόδια και τον κορμό της. Τα πόδια πρέπει να είναι ευέλικτα και δεν πρέπει να παρεμβαίνουν με την κίνηση του οδηγού. Η κυρία πρέπει να εμπιστεύεται τον οδηγό να κατευθύνει την κίνηση της καθώς και για να την προστατεύσει. Εκείνη την άλλη πλευρά πρέπει να δώσει στον οδηγό χρόνο και χώρο ώστε να μπορεί να την οδηγήσει με χάρη.